HiMMaelezo ya jumla
Dawa za kuzuia maambukizi ya ukimwi/ Post Exposure Prophylaxis (PEP) ni dawa zinazotumiwa na mtu ambaye amekuwa kwenye mazingira ya hatari ya kuambukizwa virusi vya ukimwi (VVU), kama vile kufanya ngono bila kinga na mtu mwenye VVU au kujichoma na sindano iliyotumiwa na mtu mwenye VVU. Hizi dawa zinapaswa kutumiwa ndani ya masaa 72 baada ya kuwa kwenye hatari na kuendelea kutumiwa kwa siku 28.
Lengo la dawa za kuzuia maambukizi (PEP) ni kuzuia virusi vya ukimwi kuingia na kuenea katika seli za mwili wa mtu aliye kwenye hatari. Dawa hizi zina uwezo wa kupunguza hatari ya kuambukizwa VVU kwa zaidi ya asilimia 80 iwapo zitatumiwa ipasavyo.
Madawa haya ya kuzuia maambukizi hazina maana kwamba mtu anaweza kufanya ngono bila kinga au kutumia sindano zilizotumiwa na wengine. Dawa hizi ni njia ya dharura tu na hazina ufanisi wa asilimia 100. Bado ni muhimu kutumia njia nyingine za kujikinga na VVU, kama vile kondomu, dawa za PrEP (dawa za kujikinga na maambukizi/ dawa zinazotumiwa kabla ya kuwa kwenye hatari) au kutokuongezea damu ambayo haijapimwa.
Ni nani anayepaswa kutumia dawa za kuzuia maambukizi ya ukimwi (PEP)?
Dawa hizi zinapaswa kutumiwa na mtu yeyote ambaye amekuwa kwenye hatari ya kuambukizwa VVU na anataka kujikinga. Baadhi ya mifano ya hali za hatari ni:
- Kufanya ngono bila kinga au kinga kupasuka na mtu ambaye unaamini ana VVU au hujui hali yake
- Kujichoma au kujikata na sindano, wembe au kitu kingine kilichotumiwa na mtu mwenye VVU au hujui hali yake
- Kugusa au kurukiwa na damu, shahawa, majimaji ya uke au majimaji mengine yenye VVU katika macho, mdomo, pua au jeraha
- Kuongezewa damu yenye VVU iliyochanganyika kwenye damu salama.
Ili dawa hizi ziweze kufanya kazi vizuri, ni muhimu kuanza kutumia haraka iwezekanavyo baada ya kuwa kwenye hatari. Usisubiri dalili za maambukizi ya VVU kuonekana. Dalili hizo zinaweza kuchelewa kuonekana au zisionekane kabisa.
Unaweza kupata dawa za kuzuia maambukizi ya ukimwi (PEP) wapi?
Unaweza kupata dawa za kuzuia maambukizi ya VVU katika vituo vya afya vinavyotoa huduma za VVU, hospitali, zahanati au maduka ya dawa. Unapaswa kupata ushauri nasaha kabla ya kutumia dawa za kuzuia maambukizi ili uelewe vizuri faida na madhara yake. Unapaswa pia kupima VVU kabla ya kutumia dawa za kuzuia maambukizi ya VVU ili ujue hali yako. Iwapo utagundulika una VVU, utahitaji kupata matibabu na ushauri nasaha unaofaa.
Unapaswa kutumiaje dawa za kuzuia maambukizi ya ukimwi (PEP)?
Unapaswa kutumia dawa hizi kama ilivyoelekezwa na mtoa huduma wa afya. Kwa kawaida, utapewa dawa mbili au tatu za kumeza kila siku kwa siku 28. Hakikisha unzingatia muda na kipimo cha dawa ili kuongeza ufanisi wake. Unapaswa pia kuepuka kuvunja, kusaga au kuchanganya dawa na chakula au vinywaji.
Kufuatiliaje matumizi ya dawa za kuzuia maambukizi ya ukimwi (PEP)?
Unapaswa kurudi katika kituo cha afya baada ya wiki mbili na wiki sita za kutumia dawa za kuzuia maambukizi ili kupima VVU tena na kuangalia iwapo una madhara yoyote. Madhara ya dawa za kuzuia maambukizi ya VVU yanaweza kuwa kichefuchefu, kuharisha, maumivu ya tumbo, maumivu ya kichwa au uchovu. Madhara haya ni ya muda tu na hayana shida kubwa ya kudumu. Hata hivyo, iwapo utaona madhara makali au yanayodumu, unapaswa kuwasiliana na mtoa huduma wa afya mara moja.
Unapaswa pia kupima VVU baada ya miezi mitatu na miezi sita za kutumia dawa za kuzuia maambukizi ya ukimwi (PEP) ili kuhakikisha kuwa haujaambukizwa VVU. Iwapo utagundulika una VVU, unapaswa kupata matibabu na ushauri nasaha unaofaa.
Hitimisho
Dawa za kuzuia maambukizi ni njia mojawapo ya kujikinga na VVU iwapo umekuwa kwenye hatari ya kuambukizwa. Hizi dawa zinapaswa kutumiwa ndani ya masaa 72 baada ya kuwa kwenye hatari na kuendelea kutumiwa kwa siku 28. Dawa hizi zina uwezo wa kupunguza hatari ya kuambukizwa VVU kwa zaidi ya asilimia 80 iwapo zitatumiwa ipasavyo. Hata hivyo, dawa hizi hazina ufanisi wa asilimia 100 na hazina maana kwamba mtu anaweza kufanya ngono bila kinga au kutumia sindano zilizotumiwa na wengine. Bado ni muhimu kutumia njia nyingine za kujikinga na VVU, kama vile kondomu, dawa za PrEP au kutopokea damu isiyokaguliwa.
